ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΑΙΩΝΕΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ: Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη
ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΑΙΩΝΕΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ
330 (ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ)
- 717 (ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ)
Εισαγωγή
Βυζάντιο: ονομάζεται το κράτος που αναδύθηκε σταδιακά από τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία
στην Ανατολή με σημαντικότερα γνωρίσματα τη
χριστιανική θρησκεία και τον ελληνικό πολιτισμό. Ο όρος βυζάντιο
και βυζαντινή αυτοκρατορία είναι
μεταγενέστεροι, οι κάτοικοι του βυζαντινού κράτους αυτοπροσδιορίζονταν ως Ρωμαίοι,
Ρωμανία, κράτος Ρωμαίων, κλπ.
Ποιοι ήταν οι σημαντικότεροι σταθμοί
στην πορεία μεταμόρφωσης του ρωμαϊκού κράτους σε βυζαντινό;
·Η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης.
·Η ανάδειξη του χριστιανισμού σε κρατική θρησκεία.
·Η διαίρεση
της αυτοκρατορίας στα χρόνια του Θεοδοσίου Α΄ (379-395) σε ανατολικό και δυτικό
τμήμα.
1. ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΡΩΜΗ
Το
βυζάντιο συνδέει την ύπαρξη του με το έργο του ρωμαίου αυτοκράτορα Κωνσταντίνου
Α΄.
Χάλκινο άγαλμα του Κωνσταντίνου Α΄στην πόλη York
της Αγγλίας
1. Ο Κωνσταντίνος για να ανορθώσει το
ρωμαϊκό κράτος που βρισκόταν σε παρακμή πήρε τα ακόλουθα μέτρα:
Ίδρυσε μια νέα πρωτεύουσα στην Ανατολή, την Κωνσταντινούπολη.
Αναγνώρισε το δικαίωμα άσκησης
της χριστιανικής λατρείας.
Καθιέρωσε τη διάκριση της
πολιτικής από τη στρατιωτική εξουσία (έτσι ώστε να μην ανακατεύεται ο
στρατός στη διοίκηση του κράτους)
Έθεσε στην κυκλοφορία ένα πολύ σταθερό χρυσό νόμισμα.
2.
Γιατί ο Κωνσταντίνος αποφάσισε να ιδρύσει ένα νέο διοικητικό κέντρο στην
Ανατολή, στη θέση του αρχαίου βυζαντίου;
Παρατηρήστε στο χάρτη πού βρίσκεται η
Κωνσταντινούπολη και εξηγήστε γιατί η γεωγραφική της θέση ήταν σημαντική.
Είχε μοναδική γεωγραφική θέση:
βρίσκεται στο σταυροδρόμι ανάμεσα στην Ασία και την Ευρώπη, τον
Εύξεινο Πόντο και την Μεσόγειο: μεγάλη εμπορική σημασία.
Από το βυζάντιο ο Κωνσταντίνος μπορούσε να αποκρούσει
ευκολότερα τους εξωτερικούς εχθρούς της αυτοκρατορίας: τους Γότθους
από το βορρά (Δούναβης) και τους Πέρσες από την Ανατολή (Ευφράτης)
Οι υπόλοιπες πόλεις της Ανατολής υπέφεραν από θρησκευτικές
συγκρούσεις και έτσι δεν ήταν κατάλληλες για να γίνουν το νέο
διοικητικό κέντρο της αυτοκρατορίας.
Η Ανατολή, σε αντίθεση με τη Δύση, διέθετε ισχυρό πληθυσμό και
οικονομία
Οι χριστιανοί, στους οποίους στηρίχθηκε ο Κωνσταντίνος, ήταν
περισσότεροι στην Ανατολή.
3. Πώς οικοδομήθηκε η νέα πρωτεύουσα;
Παρακολουθήστε τα παρακάτω βίντεο που
παρουσιάζουν σημαντικούς χώρους της νέας πρωτεύουσας: Τι σας θυμίζουν;
Ο Ιππόδρομος (Byzantium 1200)
Το Φόρουμ του Κωνσταντίνου (Byzantium 1200)
Τα τείχη (Byzantium 1200)
Ο Κωνσταντίνος οικοδόμησε
το βυζάντιο σύμφωνα με το σχέδιο της Ρώμης: η πόλη απέκτησε νέα τείχη, επιβλητικές λεωφόρους, το φόρουμ (πλατεία) του Κωνσταντίνου, το Ιερόν Παλάτιον, τον Ιππόδρομο,εκκλησίες, λουτρά και δεξαμενές νερού.
Το
330 έγιναν τα εγκαίνια της πόλης που αρχικά ονομάστηκε Νέα Ρώμη αλλά επικράτησε η ονομασία Κωνσταντινούπολη.
Σιγά σιγά οικοδομήθηκαν πολλές εκκλησίες και η πόλη απέκτησε χαρακτηριστικά
χριστιανικής πόλης. Πολύ γρήγορα αυξήθηκε ο πληθυσμός: από 150.000 τον 50 αιώνα
έφτασε σε 300.000 τον 6ο αιώνα.
4.
Ποια ήταν η θρησκευτική πολιτική του Κωνσταντίνου και ποιοι λόγοι τη
διαμόρφωσαν;
Ο Κωνσταντίνος κράτησε ευνοϊκή σχέση απέναντι
στους χριστιανούς, γιατί θεωρούσε ότι οι χριστιανοί και η νέα θρησκεία θα
ένωνε τον διαιρεμένο πληθυσμό του ρωμαϊκού κράτους.
5. Με
ποιες ενέργειες ο Κωνσταντίνος δείχνει τη θετική του στάση απέναντι στους χριστιανούς;
Εξέδωσε νόμους ευνοϊκούς για τους χριστιανούς.
Όταν ο Κωνσταντίνος έγινε μονοκράτορας (324),
σταμάτησαν οι διωγμοί των χριστιανών.
Χρησιμοποίησε ένα σημαντικό χριστιανικό σύμβολο, το Χριστόγραμμα,
στα νομίσματα του κράτους.
Το Χριστόγραμμα: Μπορείτε να το διαβάσετε;
Το Διάταγμα των Μεδιολάνων
(313): με το διάταγμα αυτό ο
Κωνσταντίνος αναγνώρισε στους χριστιανούς το δικαίωμα να ασκούν ελεύθερα
τη λατρεία τους και έτσι οι χριστιανοί αποκτούν ίσα δικαιώματα με τους
οπαδούς των άλλων θρησκειών.
Ο Κωνσταντίνος σε
ψηφιδωτό της Αγίας Σοφίας
Ένα
χρόνο αργότερα (325) ο Κωνσταντίνος συγκάλεσε στη Νίκαια της Βιθυνίας
ένα συνέδριο (σύνοδος) με επισκόπους από όλο το ρωμαϊκό κράτος, για
αυτό το λόγο η σύνοδος ονομάζεται Α΄
Οικουμενική Σύνοδος. Στη σύνοδο αυτή οι επίσκοποι διατύπωσαν την
επίσημη διδασκαλία της εκκλησίας έναντι των αιρέσεων που είχαν ήδη
εμφανιστεί. Από τότε έγιναν πολλές τέτοιες σύνοδοι με σκοπό την ειρήνευση
της Εκκλησίας και της αυτοκρατορίας.
Ιουστινιανός
Φύλλο εργασίας
Εξωτερική και εσωτερική πολιτική του αυτοκράτορα
Ιουστινιανού
Περίληψη των εξελίξεων που έχουν μεσολαβήσει
από την εποχή
του Μεγάλου Κωνσταντίνου έως την εποχή του
Ιουστινιανού
Ι. Επί αυτοκράτορα
Θεοδόσιου Α΄ αναγνωρίζεται ως επίσημη θρησκεία η χριστιανική και
απαγορεύεται ως παράνομη κάθε άλλη θρησκεία (392 μ. Χ.). Έκτοτε ασκούνται
διώξεις στους οπαδούς των παλιών θρησκειών, καταστρέφονται πάρα πολύ αρχαίοι
ναοί και αγάλματα που αναπαριστούσαν τους θεούς του Ολύμπου και των άλλων
πολυθεϊστικών θρησκειών.
Τι σκέψεις κάνετε εσείς γι’ αυτή την
εξέλιξη;
ΙΙ.
Μετά
το θάνατο του Θεοδοσίου του Α΄ η ενιαία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία χωρίζεται σε
Ανατολική και Δυτική (395 μ. Χ.) και οι δύο γιοί του Θεοδοσίου
μοιράζονται την εξουσία, έχοντας ο καθένας το δικό του θρόνο. Το ανατολικό
τμήμα καταφέρνει να αντισταθεί στις επιθέσεις που σημειώνονται στα σύνορά του
από λαούς που μετακινούνται από τα ανατολικά και βόρεια. Το δυτικό τμήμα όμως
δεν καταφέρνει να επιβιώσει: κατά τη διάρκεια του 5ου αιώνα μ.Χ. οι
περιοχές του καταλαμβάνονται από λαούς όπως οι Βησιγότθοι (Ισπανία), οι
Οστρογότθοι (Ιταλία), οι Βάνδαλοι (Δυτικά παράλια της Αφρικής), οι Βουργουνδοί
(νότια Γαλλία), οι Φράγκοι (βόρεια Γαλλία και δυτική Γερμανία). Η αποστολή μας
Θα ερευνήσουμε την
εξωτερική και εσωτερική πολιτική του Ιουστινιανού,
που υπήρξε Ρωμαίος
Αυτοκράτορας από το 527 ως το 565 μ.Χ.
Στρατηγοί
Μεταβείτε στη διεύθυνση http://www.fhw.gr/chronos/08/gr/p/index.html,
επιλέξτε στην αριστερή λίστα την ενότητα Ιουστινιανός και μελετήστε το κείμενο
στις ενότητες α) “ImperiunRomanum” και β) «Εξωτερική πολιτική». 1) Πώς κρίνετε το σχέδιο
του Ιουστινιανού να αποκαταστήσει την παλιά ενιαία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία; 2) Θεωρείτε ότι ήταν ένα
σχέδιο ρεαλιστικό, ότι ωφέλησε το κράτος του; Αιτιολογήστε τις απαντήσεις σας.
Πολιτικοί επιστήμονες
Μεταβείτε στην παρακάτω
διεύθυνση : http://www.fhw.gr/chronos/08/gr/p/index.html
. Επιλέξτε από τη λίστα αριστερά το κεφάλαιο «Ιουστινιανός» και από εκεί το
υποκεφάλαιο «Στάση του Νίκα». 1)Διαβάστε την αφήγηση
των γεγονότων και κρατήστε σημειώσεις για να τα παρουσιάσετε στην ολομέλεια. Να
έχετε υπόψη σας ότι οι λεγόμενοι Δήμοι
ήταν αθλητικά σωματεία του ιππόδρομου, από τα οποία τα σημαντικότερα ήταν οι
Πράσινοι (το πράσινο ήταν το χρώμα της ομάδας τους) και οι Βένετοι (το γαλάζιο
ήταν το χρώμα της ομάδας τους). 2) Ποιες είναι οι σκέψεις
σας για αυτό το ιστορικό επεισόδιο;
Νομικοί
Μεταβείτε στην παρακάτω
διεύθυνση : http://www.fhw.gr/chronos/08/gr/p/index.html
. Επιλέξτε από τη λίστα αριστερά το κεφάλαιο «Ιουστινιανός» και από εκεί το
υποκεφάλαιο «Νομοθετικό έργο». Αφού το μελετήσετε, διαβάστε και το σχετικό
υποκεφάλαιο στο σχολικό βιβλίο. Στη συνέχεια απαντήστε
στις εξής ερωτήσεις: 1)Ποιο ήταν το νομοθετικό
έργο του Ιουστινιανού; 2) Σε ποιο πρόβλημα
απαντούσε; Ενισχυτικά για τη δεύτερη ερώτηση διαβάστε και το απόσπασμα
που ακολουθεί, το οποίο προέρχεται από ένα από τα νομικά έργα που συντάχθηκαν
επί Ιουστινιανού. Απόσπασμα από το
σχέδιο του Πανδέκτη : "...Επιθυμούμε η συλλογή μας που, με τη θέληση του Θεού, θα
συνταχτεί από εσένα (Τριβωνιανέ), να ονομαστεί Digest ή Πανδέκτης, και κανένας
νομικός δε θα τολμήσει κατόπιν τούτου να προσθέσει σχόλια σε αυτή, και να
μπερδέψει με την απεραντολογία του την επιτομή του προαναφερθέντος έργου, όπως
έγινε παλιότερα, γιατί όλο σχεδόν το δίκαιο είχε περιέλθει σε σύγχυση με τις
αντίθετες απόψεις εκείνων που το ερμήνευαν". (Geanakoplos,
D., Byzantium. Church, Society, and Civilization Seen through
Contemporary Eyes, Chicago
1986, 75.) 3) Ποια ήταν η
σπουδαιότητα του νομοθετικού έργου του Ιουστινιανού;
Κοινωνιολόγοι
α)Μεταβείτε στην παρακάτω
διεύθυνση : http://www.fhw.gr/chronos/08/gr/p/index.html
. Επιλέξτε από τη λίστα αριστερά το κεφάλαιο «Ιουστινιανός» και από εκεί το
υποκεφάλαιο «Εσωτερική πολιτική»,
από όπου θα διαβάσετε την τρίτη παράγραφο. β) Μετά επιλέξτε από τη
λίστα αριστερά το κεφάλαιο «Αγροτική Οικονομία» και από εκεί το υποκεφάλαιο
«Μικρή ιδιοκτησία». γ) Στη συνέχεια διαβάστε
το εξής απόσπασμα:
Ο Ιωάννης Χρυσόστομος περιγράφει την κατάσταση των γεωργών
τον καιρό του Θεοδοσίου Α' (1 αιώνα περίπου πριν τον Ιουστινιανό)
"...αν εξετάσει κανένας πώς φέρονται οι Δυνατοί στους άθλιους και
ταλαίπωρους γεωργούς, θα δει ότι είναι χειρότεροι από τους βαρβάρους. Γιατί σ'
αυτούς που λιώνουν από την πείνα και καταπονούνται σ' όλη τους τη ζωή,
επιβάλλουν ανυπόφορα τελέσματα και επίπονες αγγαρείες και τους φέρονται σαν να
ήταν όνοι ή ημίονοι ή, πολύ περισσότερο, σαν άψυχα πράγματα. Και δεν τους
αφήνουν να πάρουν ανάσα και τους ζητάνε τα μισθώματα (ενοίκια γης), είτε είχανε
καλή σοδειά, είτε όχι, χωρίς διόλου να τους συμπονούν".
(Oμ. εις Mατθ. 61.3: PG
58.591. Aπό το: I. Καραγιαννόπουλος, Το
Βυζαντινό Κράτος, Θεσσαλονίκη 1996, 87.)
Έχοντας διαβάσει αυτό το
υλικό απαντήστε στις εξής ερωτήσεις: 1) Ποιοι ήταν
οι λεγόμενοι δυνατοί; Ποια
είναι η συμπεριφορά τους προς τους «μη δυνατούς»; 2) Σε ποιο
πρόβλημα απαντούσαν τα συγκεκριμένα μέτρα του Ιουστινιανού; Με ποιο επίθετο θα
χαρακτηρίζατε αυτό το πρόβλημα (δηλαδή σε ποια κατηγορία ανήκει); 3) Πώς
κρίνετε αυτά τα μέτρα;
Ιστορικοί της τέχνης Ι
Μεταβείτε στην παρακάτω
διεύθυνση http://www.fhw.gr/chronos/08/gr/pl/index.html Επιλέξτε από το πάνω
μέρος της οθόνης τον «Πολιτισμό» και μετά επιλέξτε από τη στήλη αριστερά την
«Τέχνη» και από εκεί τη 2η περίοδο. Από τη λίστα που εμφανίζεται
θα μελετήσετε τα κείμενα για την «Αρχιτεκτονική» (μόνο την 1η
παράγραφο) και για την «Αγία Σοφία», για να απαντήσετε στις εξής ερωτήσεις: 1) Ποιες
είναι οι αρχιτεκτονικές καινοτομίες που εισάγονται; 2) Ποια
κατηγορία κτιρίων αφορά η σημαντικότερη από τις καινοτομίες; Τι συμπέρασμα
μπορούμε να συνάγουμε διαπιστώνοντας ποια είναι η κατηγορία κτισμάτων στην
οποία εστιάζουν οι αρχιτέκτονες;
Ιστορικοί της τέχνης ΙΙ
Μεταβείτε στη διεύθυνση
http://www.360tr.com/34_istanbul/ayasofya/english/#
για να περιηγηθείτε εικονικά στην Αγία Σοφία. 1)
Περιγράψτε το χώρο γενικά. 2) Περιγράψτε τι σας έκανε
περισσότερη εντύπωση. 3) )Νομίζετε ότι ο θαυμασμός που
εξέφραζαν οι σύγχρονοι του Ιουστινιανού για αυτή την εκκλησία είναι δικαιολογημένος;
8.
Ιστορικοί της τέχνης ΙΙΙ Μελετήστε το κείμενο στην
παρακάτω διεύθυνση http://www.fhw.gr/chronos/projects/justinian/gr/general/g3c.html 1) Τι
καταλαβαίνετε ότι εννοεί με τον όρο «αυτοκρατορική εικονογραφία» ; 2) Πώς
εικονίζεται ο Ιουστινιανός στις εκδοχές που περιγράφονται; 3) Γιατί
παραγγέλλει ο Ιουστινιανός καλλιτεχνικά έργα που να αναπαριστούν τον ίδιο ή
επιτεύγματα της δικής του πολιτικής; Ποιες είναι οι σκέψεις σας για αυτή την
τακτική;
Ιστορικοί της
τέχνης ΙΙΙ - Εργασία 1) Τι
καταλαβαίνετε ότι εννοεί με τον όρο "αυτοκρατορική εικονογραφία"; - Με τον
όρο αυτοκρατορική εικονογραφία εννοούμε την τάση που είχε ο
Ιουστινιανός να προπαγανδίζει τις επιτυχίες του (πολιτικές, στρατιωτικές,
θρησκευτικές) με παραστάσεις των θριάμβων του ίδιου, της οικογένειάς του ή
και των συνεργατών του, σε πίνακες - ψηφιδωτά - γλυπτά - νομίσματα. 2) Πως
εικονίζεται ο Ιουστινιανός στις εκδοχές που περιγράφονται; - Στην πρώτη εκδοχή ο
Ιουστινιανός εμφανίζεται ως θριαμβευτής στους αγώνες, στρατηλάτης, κατακτητής
(έφιππο άγαλμα, πινάκια, μετάλλια). - Στην δεύτερη εκδοχή
εικονίζεται ως υπερασπιστής του Χριστιανισμού (Ραβέννα). Το ίδιο συμβαίνει και
με τις απεικονίσεις της συζύγου του Θεοδώρας. 3) Γιατί
παραγγέλλει ο Ιουστινιανός καλλιτεχνικά έργα που αναπαριστούν τον ίδιο ή
επιτεύγματα της δικής του πολιτικής; Ποιες είναι οι σκέψεις σας γι' αυτή την
τακτική; - Είναι ένας τρόπος
να αναδείξει το έργο του, τις επιτυχίες του, την προσφορά του, τόσο στην
πολιτική όσο και στην θρησκευτική ζωή. Είναι ένας έξυπνος τρόπος γιατί η εικόνα
αποτυπώνεται στην μνήμη όποιου τη βλέπει εύκολα και γρήγορα. Το έργο του έτσι
μένει αθάνατο, αφού οι πίνακες και τα γλυπτά κρατούν ζωντανή την ανάμνηση των
όσων έκανε αιώνια. - Αυτή όμως η τακτική που
διάλεξε δείχνει την ματαιοδοξία του, την ανάγκη του να επιδεικνύεται και
την προσπάθειά του να προβάλλει συνεχώς το έργο του. ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ
