Γ. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ… ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ

ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ Ε.Φ

Στη Νέα Ελληνική Γλώσσα έχουν επιβιώσει τύποι του Παρακειμένου

της Αρχαίας Ελληνικής, όπως:

· Η σύσκεψη έγινε κεκλεισμένων των θυρών.

(Με πόρτες που έχουν κλείσει, δηλαδή χωρίς την παρουσία του

κοινού.)

· Δεν πρέπει να δεχτούμε τα αποτελέσματα της εισβολής ως

τετελεσμένα.

(Ως αποτελέσματα που έχουν τελειώσει, δηλαδή είναι μόνιμα και δεν

αλλάζουν.)

· Ο Πρόεδρος διάβασε τα πεπραγμένα της χρονιάς.

(Αυτά που έχουν πραχθεί, δηλαδή που είναι πραγματοποιημένα)

· Οι εργάτες έκαναν απεργία, γιατί δεν πληρώθηκαν τα δεδουλευμένα

τους.

(Την αμοιβή γι’ αυτά που έχουν δουλέψει.)

· Μερικές φράσεις που λέμε είναι τετριμμένες.

(Έχουν «τριφτεί» από την πολλή χρήση, δηλαδή δεν είναι

πρωτότυπες, είναι πολύ συνηθισμένες.)

Στα Νέα Ελληνικά ο Παρακείμενος σχηματίζεται περιφραστικά με το ρήμα

έχω, π.χ. έχω γράψει. Όπως μελετήσαμε και στην Α΄ Γυμνασίου, στην

Αρχαία Ελληνική ο Παρακείμενος σχηματίζεται μονολεκτικά.

Ας θυμηθούμε...

τον σχηματισμό οριστικής Παρακειμένου ε.φ. του ρήματος παιδεύω

αναδιπλασιασμός θέμα χρονικός κατάληξη

χαρακτήρας

Αναδιπλασιασμός είναι ένα χαρακτηριστικό στοιχείο του Παρακειμένου

και του Υπερσυντελίκου και σχηματίζεται με την επανάληψη του πρώτου

συμφώνου του ρήματος μαζί με ένα ε.

Ι. Σχηματισμός

Οριστικής Παρακειμένου και Υπερσυντελίκου

βαρύτονων φωνηεντόληκτων και αφωνόληκτων

ρημάτων ενεργητικής φωνής (Γ.Α.Ε., σ. 166, § 277)

πε - παίδευ - κ - α

14

Σχηματίστε το α’ πρόσωπο του Παρακειμένου των πιο κάτω ρημάτων,

φτιάχνοντας σωστά τον αναδιπλασιασμό, όπως το παράδειγμα:

Αναδιπλα-

σιασμός

Θέμα

Χρονικός

χαρακτήρας

και κατάληξη

λύω λέ λυ κα

βασιλεύω

κινδυνεύω

κρούω

Ας θυμηθούμε...

τις διάφορες μορφές αναδιπλασιασμού (Γ.Α.Ε., σ. 158-160, § 270-272)

Ι. Η επανάληψη του αρχικού συμφώνου + ε

(α) Όταν το ρήμα αρχίζει από σύμφωνο εκτός του ῥ.

π.χ. λύω " λέ-λυκα

πείθω" πέ-πεικα

κινδυνεύω" κε-κινδύνευκα

(β) Όταν το ρήμα αρχίζει από χ, φ, θ (δασέα σύμφωνα), τα οποία

τρέπονται σε κ, π, τ (ψιλά).

χ " κ, π.χ. χορεύω " κε-χόρευκα

φ " π, π.χ. φυτεύω " πε-φύτευκα

θ " τ, π.χ. θεραπεύω " τε-θεράπευκα

(γ) Όταν το ρήμα αρχίζει από u948 δύο σύμφωνα, από τα οποία το πρώτο

είναι άφωνο (κ, γ, π, β, τ, δ) και το δεύτερο υγρό ή ένρινο (μ, ν, λ, ρ).

π.χ. γράφω " γέ-γραφα

βλάπτω " βέ-βλαφα

πράττω " πέ-πραχα

ΙΙ. Η συλλαβική αύξηση

(α) Όταν το ρήμα αρχίζει από διπλό σύμφωνο (ζ, ξ, ψ).

π.χ. ζωμεύω (= μαγειρεύω)" ἐ-ζώμευκα

ξενίζω (= περιποιούμαι ξένους) " ἐ-ξένικα

ψαύω (= αγγίζω) " ἔ-ψαυκα

(β) Όταν το ρήμα αρχίζει από ῥ.

π.χ. ῥίπτω " ἔ-ρριφα

15

(γ) Όταν το ρήμα αρχίζει από δύο ή τρία σύμφωνα, από τα οποία το

πρώτο δεν είναι άφωνο (π, β, φ, τ, δ, θ, κ, γ, χ) και το δεύτερο δεν είναι

υγρό ή ένρινο (, ν, λ, ρ).

π.χ. σπουδάζω " ἐ-σπούδακα

στρατεύω " ἐ-στράτευκα

κτείνω (= σκοτώνω) " ἔ-κτονα

ΙΙΙ. Η χρονική αύξηση

Όταν το ρήμα αρχίζει από φωνήεν ή δίφθογγο.

π.χ. ἀθροίζω " ἤ-θροικα

ἐλπίζω " ἤ-λπικα

ἐρίζω (= τσακώνομαι) " ἤ-ρικα

αἴρω (= σηκώνω, παίρνω) " ᾖρον

οἰκτίρω " ᾤκτιρον

Σημαντική διευκρίνιση!

c Όταν το ρήμα είναι σύνθετο με πρόθεση, ο αναδιπλασιασμός

μπαίνει μετά την πρόθεση,

π.χ. ἀπολύω " ἀπο–λέλυκα, περιγράφω " περι–γέγραφα

Ας θυμηθούμε...

τον σχηματισμό οριστικής Υπερσυντελίκου ε.φ. του ρήματος παιδεύω

αύξηση αναδιπλα- θέμα χρονικός κατάληξη

σιασμός χαρακτήρας

Σχηματίστε το α’ πρόσωπο του Υπερσυντελίκου των πιο κάτω

ρημάτων, φτιάχνοντας σωστά τον αναδιπλασιασμό, όπως το

παράδειγμα:

Αύξηση

Αναδιπλα-

σιασμός

Θέμα

Χρονικός

χαρακτήρας

και κατάληξη

λύω ἐ λε λύ κειν

βασιλεύω

κινδυνεύω

κρούω

ἐ - πε - παιδεύ - κ - ειν

16

Αφωνόληκτα ρήματα

Ο πιο κάτω πίνακας περιλαμβάνει ρήματα που ανήκουν στην

κατηγορία των αφωνολήκτων, τα οποία, όπως έχουμε μάθει,

διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες: τα οδοντικόληκτα, τα χειλικόληκτα

και τα ουρανικόληκτα. Αφού μελετήσετε από τη Γραμματική της Αρχαίας

Ελληνικής (σ. 184-185, § 296), να συμπληρώσετε τα κενά στον πιο κάτω

πίνακα.

Πρακτικός κανόνας:

c Τα ρήματα που σχηματίζουν Μέλλοντα σε -σω και Αόριστο σε -σα,

σχηματίζουν Παρακείμενο σε …… και Υπερσυντέλικο σε …… .

c Τα ρήματα που σχηματίζουν Μέλλοντα σε -ψω και Αόριστο σε -ψα,

σχηματίζουν Παρακείμενο σε …… και Υπερσυντέλικο σε …… .

c Τα ρήματα που σχηματίζουν Μέλλοντα -ξω και Αόριστο σε -ξα,

σχηματίζουν Παρακείμενο σε …… και Υπερσυντέλικο σε ……

Κατηγορία Ενεστώτας Παρακείμενος Υπερσυντέλικος Συμπέρασμα

Οδοντικόληκτα

πείθω πέπεικα ἐπεπείκειν

θ, δ " κ

φράζω (θ. φραδ-)

σῴζω (θ. σῴδ-)

γυμνάζω

(θ. γυμναδ-)

κομίζω (θ. κομιδ-)

Χειλικόληκτα

βλάπτω (θ. βλαβ-) βέβλαφα ἐβεβλάφειν

β, π, φ " φ

πέμπω

γράφω

κόπτω

Ουρανικόληκτα

διώκω δεδίωχα ἐδεδιώχειν

γ, κ, χ " χ

διδάσκω(θ.διδαχ-)

πράττω (θ. πραγ-)

φυλάττω

(θ. φυλακ-)

τάττω (θ. ταγ-)

17

Ασκήσεις για την οριστική Παρακειμένου και Υπερσυντελίκου

1. Αφού θυμηθείτε την κλίση του Παρακειμένου και Υπερσυντελίκου

(Γ.Α.Ε., σ.164, §277), να μεταφέρετε τα πιο κάτω ρήματα στον

Παρακείμενο και στον Υπερσυντέλικο χωρίς να αλλάξετε το πρόσωπο

και τον αριθμό.

Ρήματα Παρακείμενος Υπερσυντέλικος

γυμνάζω

διώκεις

τάττει

γράφομεν

φυλάττετε

βλάπτουσιν

2. Να αντικαταστήσετε τον Παρακείμενο με Υπερσυντέλικο και

αντίστροφα.

(α) Οὗτοι τοῖς θεοῖς ἐτεθύκεσαν. (…………………………………….)

(β) Σόλων νόμους ἐγεγράφει. (…………………………………….)

(γ) Οἱ στρατιῶται τοὺς πολεμίους δεδιώχασιν. (……………………………….)

(δ) Αἴσωπος μύθους γέγραφε. (…………………………………….)

(ε) Ἡ ὄντως χήρα ἤλπικεν ἐπὶ Θεόν. (…………………………………….)

Καταλήξεις απαρεμφάτου Παρακειμένου στην ενεργητική φωνή:

Κατηγορίες Καταλήξεις Παραδείγματα

Φωνηεντόληκτα -κ-έναι λελυκέναι

Οδοντικόληκτα -κ-έναι πεπεικέναι

Χειλικόληκτα -φ-έναι γεγραφέναι

Ουρανικόληκτα -χ-έναι πεπραχέναι

Παρατήρηση:

c Το απαρέμφατο

Παρακειμένου

διατηρεί

τον αναδιπλασιασμό.

Άσκηση

Να σχηματίσετε τα ακόλουθα απαρέμφατα.

Ρήματα Απαρέμφατο Παρακ. ε.φ.

πιστεύω

φυτεύω

βλάπτω

διώκω

ΙΙ. Απαρέμφατο Παρακειμένου

βαρύτονων ρημάτων ενεργητικής φωνής (Γ.Α.Ε., σ. 167, § 277)

18

19

ΕΝΟΤΗΤΑ 6

-

Α. ΚΕΙΜΕΝΟ: Το θλιβερό τέλος ενός τυρ